ÖZET Hyacinthella Schur cinsinin gen merkezi olarak Türkiye kabul edilmektedir. Dünya'da Hyacinthella cinsine ait 19 tür tanımlanmakla birlikte, bu türlerin 11'i Türkiye'de yayılış göstermektedir. Bu 11 türün 10'u ülkemiz için endemiktir. Bu nedenle, bu türler ile ilgili yapılacak her türlü çalışma, ülkemiz gen kaynaklarının korunması, tanıtılması ve sürdürülebilirliğine katkı sağlayacaktır. Bu çalışmada Türkiye'nin farklı bölgelerinde toplanan, Hyacinthella cinsine ait 11 türün moleküler ve kemotaksonomik çalışmalarının yapılması hedeflenmiştir. Bu amaçla öncelikle yumrulardan elde edilen ekstraktlardaki şekerler hem kalitatif hem de kantitatif açıdan değerlendirildi. Yapılan HPLC analizinde 9 farklı şekere ait standart değerleri ile karşılaştırma yapıldı sonuç olarak glukoz sükroz, früktoz şekerleri tüm türlerde rastlanır iken özellikle trioz, arabinoz ve ksiloz şekerlerinin varlığı türden türe değişkenlik gösterdi. İkinci olarak 56 farklı fenolik madde standardı ile yapılan analizde, quinic asid, luteolin ve apigenin maddelerinin tüm türlerde ortak olarak bulunduğu ancak, tannik asit, cosmosilin ve caffeic asit gibi birçok fenoliğin türden türe farklılık gösterdiği belirlendi. Son olarak 4 farklı primer bölgesi (ITS, matK, rbcL ve trnL-F) ile yapılan Filogenetik analizde ITs bölgesi ile yapılan tüm optimizasyonlar rağmen belirgin ve anlamlı bantlar elde edilmedi bu nedenle ITS bölgesinin Hyacinthella cinsinin filogenetik analiz için uygun olmadığı ileri sürüldü. Diğer tüm bölgeler Mega 11 programı ile dizilerek farklı filogenetik ağaçlar elde edildi. En informatif bölgenin trnL bölgesi olduğu morfolojik veriler ile daha uyumlu olduğu tespit edildi. Sonuç olarak ülkemizde Hyacinthella cinsi ile ilgili ilk defa tüm türleri kapsayan böyle bir çalışma gerçekleştirilmektedir. Bu çalışmanın sonuçlarının değerlendirilmesi ve yayınlaması Hyacinthella cinsinin tanımlanması ve tanıtılmasına katkı sağlayacağı kanaatindeyiz.

ABSTRACT Turkey is accepted as the gene center of the Hyacinthella Schur genus. Although 19 species belonging to the genus Hyacinthella are described around the world, 11 of these species are distributed in Turkey. 10 of these 11 species are endemic to our country. For this reason, all kinds of studies on these species will contribute to the protection, promotion, and sustainability of our country's gene resources. This study aims to conduct molecular and chemotaxonomic studies on 11 species belonging to the genus Hyacinthella gathered in different regions of Turkey. For this purpose, the sugars in extracts obtained from tubers were evaluated both qualitatively and quantitatively. In the HPLC analysis, a comparison was made with the standard values of nine different sugars. As a result, glucose, sucrose, and fructose sugars were found in all species, while the presence of especially triose, arabinose, and xylose sugars varied from species to species. Consequently, firstly glucose, sucrose, and fructose sugars were found in all species, while the presence of especially triose, arabinose, and xylose sugars varied from species to species. Secondly, in the analysis performed with 56 different phenolic substance standards, it was determined that quinic acid, luteolin, and apigenin substances are common in all species, but many phenolics such as tannic acid, cosmosilin, and caffeic acid differ from species to species. Finally, in the phylogenetic analysis performed with 4 different primer regions (ITS, matK, rbcL, and trnL-F), clear and significant bands were not obtained despite all the optimizations made with the ITS region. Different phylogenetic trees were obtained by aligning all other regions with the Mega 11 program. It was determined that the most informative region was trnL, which was more compatible with the morphological data. As a conclusion, for the first time in our country, a study covering all species of the genus Hyacinthella was carried out. We believe that the evaluation and publication of the results of this study will contribute to the identification and promotion of the genus Hyacinthella.