ÖZET İnsanlık tarihinin başlangıcından bu yana üzerinde düşünülen ve hakkında çeşitli fikirler öne sürülen temel konulardan biri de nefs olmuştur. İnsanı bilmeye ve tanımaya yönelik yapılan bütün araştırmaların ortak paydası, insanın nefsânî yönüdür. Tıp ve psikoloji gibi pozitif bilimlerin yanısıra; kelâm, felsefe, tasavvuf ve benzeri dinî ilimlerde yapılan çalışmalarda doğrudan veya dolaylı olarak nefsle ilgili konularda fikir beyân edilmiştir. İslâm âlimleri ile islâm filozoflarının titizlikle üzerinde durdukları bu konu, günümüzde de ehemiyetini muhafaza etmekte ve gelecekte de insanların zihinlerini meşgul edecek gibi görünmektedir. Cenâb-ı Allah, Kur’ân-ı Kerim’de, insanın manevîyatını mahveden ve insanı Allah’tan uzaklaştıran üç amansız varlıktan (nefs, şeytan ve nefsin hevâsı) bahsetmektedir. Kur’ân; bu üç varlıktan, nefsin daima kötülüğü emredici olduğunu ancak nefsin hem iyilik hem de kötülük yapabilme kabiliyetine sahip olarak yaratılmış olduğunu ve onun terbiye edilebilen bir varlık olduğunu, onun hevâsının da saptırıcı ve ondan kaçınılmasının gerekli olduğunu bildirmiştir. Ayrıca Kur’ân; azgınlıkta, şer ve kötülükte fevkalade bir yükselişle kendi sınıf ve benzerlerinin dışına çıkmış, kötü ve inatçı anlamına gelen ve terbiyesi mümkün olmayan şeytanın ise açık bir düşman ve saptırıcı bir varlık olduğunu beyân etmektedir. Tasavvufta kulun kötü huyları, çirkin vasıfları, kötü his ve davranışlarının mahalli olan nefs, kişinin en büyük düşmanı olduğundan onu ezmenin, kırmanın ve onu mücadele ile terbiye etmenin gerekli olduğu, insanın nefsini bu kötü huy ve vasıflardan arındırmadığı sürece de rûhen olgunlaşmasının mümkün olamayacağı ifâde edilmektedir. Felsefede ise nefsin buhar cinsinden latîf bir cevher olduğu, hayat, his, hareket ve irade gücünü yüklendiği belirtilmektedir. Onun maddeden ve cismânî görüntüden münezzeh olduğu, her şeyin nefsinin, onun kendisi ve hakikati olduğu, görülen ve görülmeyen âlemde haber verilen ve akledilebilen şeylerin mahalli olduğu, bedenin ölümüyle nefsin ölmeyeceği ve bedenle olan bağının ise onu yönetmesine ve ona etki etmesine bağlı olduğu ifâde edilmektedir. Bu çalışmamızda tezimizin temelini oluşturan nefs ve şeytan kavramlarının Kur’ân-ı Kerim, hadis-i şerifler, tasavvuf ve felsefede nasıl işlendiğini ve hangi anlamlarda kullanıldıklarını daha iyi anlamak için bu kavramlarla ilgili geniş kapsamlı bir inceleme yapılmıştır. Ayrıca bu kavramlar hakkında bazı filozof ve İslâm âlimlerinin görüş ve anlayışlarından da istifâde edilmiştir.

ABSTRACT One of the main issues that have been considered and various opinions have been put forward since the beginning of human history has been the soul. The common ground of all research on knowing and picking out human is the soulful aspect of human beings. Opinions have been expressed on the issues directly or indirectly related to the soul in the studies conducted in theology, philosophy, mysticism and similar religious sciences as well as positive sciences such as medicine and psychology. This issue, which Islamic scholars and Islamic philosophers meticulously consider, maintains its importance today and seems to occupy people's minds in the future. In the Quran, Almighty Allah mentions three relentless beings (the soul, the devil, and the fervor of the soul) that destroy the spirituality of man and drive him away from Allah. Among these three beings, Allah has stated that the soul is always commanding evil, but that the soul was created with the ability to do both good and evil and that it is a being that can be educated, and that its enthusiasm is also diverting and it is necessary to avoid it. Allah has also declared that the Satan, which means bad and stubborn and is impossible to discipline and has gone beyond his own class and the like with an extraordinary rise in naughtiness, malignity and evil, is an open enemy and a deviant being. In Sufism, it is stated that since the soul, which is the center of the bad habits, ugly qualities, bad feelings and behaviors of the servant, is the worst enemy of the person, it is necessary to crush it, break it and educate it with struggle and that it will not be possible for person to mature spiritually unless he cleans his soul from these bad habits and qualities. On the other hand, in philosophy, it is stated that the soul is a nice substance in the form of steam, and it undertakes the power of life, feeling, movement and will. It is expressed that the soul is free from matter and corporal appearance and that soul of everything is its own and its reality, and that it is the locality of the things which are informed and intelligible in the seen and invisible world, that the soul will not die with the death of the body and its connection with the body depends on its directing and influencing it. In this study, in order to better understand how the concepts of the soul and devil, which form the basis of our thesis, are processed in the Quran, Hadiths, Sufism, philosophy and Sufi terminology and in what meanings they are used, a comprehensive evaluation will be made on these concepts. In addition, the views and understandings of some philosophers and Islamic scholars will be benefited from about these concepts.