ÖZET Giriş ve Amaç: Sağlık okuryazarlığı; sağlığı geliştirme ve koruma için bilgiye erişebilme, anlayabilme ve kullanabilme yeteneğini belirleyen bilişsel ve sosyal becerileri ifade eder. İnsanlar uzun yıllardır sağlığını geliştirmek ve korumak için, yadsınamayacak düzeyde, modern tıp dışında tedavi arayışları içerisinde olmuşlardır. Bu arayış, Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp (GETAT) kavramının doğmasına neden olmuştur. Bireylerin GETAT ile ilgili bilgilerini ölçmek, GETAT yöntemlerine yaklaşımları hakkında bilgi sahibi olmak ve bunun sağlık okuryazarlığı ile ilişkisini incelemek; bu uygulamaların güvenliğini ve etkinliğini doğru bir şekilde değerlendirmek ve birinci basamakta hastaları doğru yönlendirmek açısından faydalı olacaktır. Bu çalışmamızda yetişkin bireylerin geleneksel ve tamamlayıcı tıp hakkındaki bilgi, tutum ve davranışlarını belirlemek; yetişkin bireylerin sağlık okuryazarlığı düzeylerine bakmak ve sağlık okuryazarlığı düzeyinin GETAT yönelimi ile ilişkisinin araştırılması amaçlanmıştır. Gereç ve Yöntem: Bu çalışma Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Dursun Odabaş Tıp Merkezi Aile Hekimliği polikliniklerine, Mayıs 2021-Ekim 2021 tarihleri arasında başvuran 18-65 yaş arasında, okuryazar olan, çalışmaya katılmayı gönüllü kabul eden, 200 yetişkin bireyin dahil edildiği kesitsel tanımlayıcı tipte bir anket çalışmasıdır. Çalışma anketini sosyodemografik verilere ve GETAT kullanımına yönelik soru formu ile Yetişkin Sağlık Okuryazarlığı Ölçeğinin (YSOÖ) olduğu 39 soru oluşturmaktadır. Araştırmanın konusu ve kapsamı hakkında katılımcılara bilgi verildikten ve onamları alındıktan sonra, hazırlanan çalışma formu yüz yüze soru cevap tekniğiyle uygulandı. Verilerin analizinde; üzerinde durulan özelliklerden sürekli değişkenler için tanımlayıcı istatistikler; ortalama, medyan, standart sapma, minimum ve maksimum değerler olarak ifade edilirken, kategorik değişkenler için sayı ve yüzde olarak ifade edildi. Sürekli değişkenler bakımından grup ortalamalarını karşılaştırmada Student t Testi (2 kategorili değişkenlerde) ve Tek Yönlü Varyans (2'den fazla kategorili değişkenlerde) analizi yapıldı. Varyans analizini takiben farklı grupları belirlemede Duncan Çoklu Karşılaştırma Testi kullanıldı. Bu değişkenler arasındaki ilişkiyi belirlemede Pearson Korelasyon Katsayıları hesaplandı. Gruplar ile kategorik değişkenler arasındaki ilişkiyi belirlemede ise Ki-kare Testi yapıldı. Hesaplamalarda istatistik anlamlılık düzeyi %5 olarak alındı ve hesaplamalar için SPSS istatistik paket programı kullanıldı. Bulgular: Çalışmamıza katılan 200 kişinin yaş ortalaması 34,02±12,36 olup %43,5'i erkek, %56,5'i kadındı. GETAT hakkında bilgi sahibi olanlar, katılımcıların %69,5'ini (n=139) oluşturmaktadır. %51,8 oranla en çok internet/radyo/televizyondan bilgi alınmıştı. En çok bilinen uygulamalar %76,3 sülük ve %63,3 kupaydı. GETAT'ı bilen bireylerde kullanma oranı %37,4 (n=52) saptandı. En çok %51,9 oranla aile ve %42,3 oranla komşu/arkadaş önerisi ile kullanılmıştı. En çok kullanılan uygulamalar %43,1 kupa ve %28,8 sülük olup daha önce homeopati, larva uygulaması, osteopati, proloterapi, refleksoloji uygulamalarını kullanan bulunmamaktaydı. Kullanıcıların %55,8'i kas-eklem ağrısı nedeniyle GETAT'a yönelmiş olup, %65,4'ü tedavi ediciliğine inanmaktaydı. %82,7 ile çoğunluğu fayda gördüğünü belirtmiş, zarar gördüğünü belirten olmamıştı. GETAT yöntemleri %67,3 oranla en çok evde ve %65,4 oranla ile en çok sağlık çalışanı olmayanlar tarafından uygulanmıştı. GETAT uygulaması kullanmış olan katılımcıların %75'i bu konuda herhangi bir hekim ile görüşmemiş, görüşmeyenlerin %84,6 ile çoğunluğu görüşmeye gerek duymamıştı. GETAT hakkında bilgi sahibi olanların %93,5'inin aile hekimini bu konuda hiç paylaşım yapmamıştı. Gelecekte kullanmak hakkında, GETAT yöntemlerinden birini kullanmamış katılımcıların %46'sı (n=40) kararsız olduğunu, %42,5'i (n=37) kullanmak istediğini belirmişti. GETAT'ı bilme ve eğitim durumu ile medeni hal arasında anlamlı ilişki saptandı. Lise ve üniversite mezunu bireylerde GETAT'ı bilenlerin daha fazla, bekar bireylerde daha azdı. Yaş, eğitim durumu, meslek, sağlık durumu ve kronik hastalık varlığı ile GETAT kullanımı arasında anlamlı ilişki saptandı. Yaş ortalaması yüksek olanlar, lise ve üniversite mezunu olanlar, sağlık durumu iyi ve çok iyi olanlarda, öğretmen, öğrenci ve sağlık çalışanlarında GETAT uygulaması kullanmayanlar daha fazlaydı. Cinsiyet, medeni durum, ikamet edilen yer, sosyal güvence varlığı ile GETAT bilgi durumu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki yoktu. Çalışmaya katılanların YSOÖ puanı ortalaması 14,59±3,49 olarak bulundu. Kadınlarda, kentte yaşayanlarda, lise ve üniversite mezunlarında, sosyal güvencesi olanlarda, sağlık durumunu 'iyi' olarak değerlendirenlerde, kronik hastalığı olmayanlarda sağlık okuryazarlığı düzeyi daha yüksek bulundu. GETAT hakkında bilgi sahibi olanların YSOÖ puan ortalamaları istatistiki anlamlı olarak daha yüksek hesaplandı. GETAT uygulaması kullanımı ile YSOÖ puanı ortalaması arasında anlamlı fark bulunmadı. Kullandığı GETAT yöntemini evde uygulayan ve kendisine GETAT uygulamasının kim tarafından uygulandığını bilmeyen bireylerin YSOÖ puan ortalamaları anlamlı şekilde daha düşük bulundu. Sonuç: Çalışmamızın sonuçlarına göre GETAT ile ilgili toplumun çoğunluğu bilgi sahibidir ve her 4 kişiden biri GETAT yöntemlerini kullanmaktadır. Sağlık okuryazarlığı düşük olanlarda bilinçsiz GETAT kullanımı istenmeyen sonuçlar doğurabilir. GETAT'a karşı toplumun artan ilgisi göz ardı edilmemeli, bireylerin GETAT yöneliminde doğru kararlar almaları için sağlık okuryazarlığını geliştirici girişimlerde bulunulmadır. Birinci basamak hekimleri GETAT konusunda gerekli bilgi donanımına sahip olmalı ve topluma GETAT ile ilgili rehberlik edebilmelidir.

ABSTRACT Introduction and Aim: Health literacy; refers to cognitive and social skills that determine the ability to access, understand and use information for health promotion and protection. For many years, people have sought treatment other than modern medicine to improve and protect their health. This search has led to the birth of the concept of Traditional and Complementary Medicine (TCM). To measure the knowledge of individuals about TCM, to have information about their approach to TCM methods, and to examine its relationship with health literacy; will be beneficial in terms of correctly evaluating the safety and effectiveness of these practices and guiding patients in primary care. In this study, it was aimed to determine the knowledge, attitudes, and behaviors of adult individuals about traditional and complementary medicine, look at the health literacy levels of adult individuals and investigate the relationship between health literacy level and TCM orientation. Materials and Methods: This is a cross-sectional descriptive survey study conducted between May 2021 and October 2021, included 200 adult individuals aged 18-65, literate, willing to participate in the study, admitted to Van Yuzuncu Yil University Dursun Odabas Medical Center Family Medicine outpatient polyclinics. The study questionnaire consists of 39 questions including a questionnaire for sociodemographic data and the use of TCM, and the Adult Health Literacy Scale (AHLS). After the participants were informed about the subject and scope of the study and their consent was obtained, the study form was applied with a face-to-face question and answer technique. Descriptive statistics for continuous variables are expressed as mean, standard deviation, minimum and maximum values. Descriptive statistics are expressed as numbers and percentages for categorical variables. Student's t-test (variables with 2 categories) and One-Way Analysis of Variance (variables with more than 2 categories) were used to compare group means in terms of continuous variables. Following the analysis of variance, Duncan Multiple Comparison Test was used to identify different groups. Pearson Correlation Coefficients were calculated to determine the relationship between these variables. The Chi-square test was used to determine the relationship between groups and categorical variables. The statistical significance level was taken as 5% in the calculations and the SPSS statistical package program was used for the calculations.