ÖZET Erciş, Van Gölü Havzası'nın önemli yerleşim merkezlerinden birisi olup üç bin yıllık bir geçmişe sahiptir. Tarihi süreç boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapan Erciş, İpek Yolu güzergâhında yer alması hasebiyle, İlkçağlardan günümüze kadar jeopolitik özelliğinin yanı sıra siyasi, iktisadi ve içtimai bakımdan önemli bir yerleşim yeri haline gelmiştir. 11. yüzyıldan itibaren Anadolu'ya başlayan Türk akınlarının ilk giriş yeri olması Erciş'e Türk tarihi açısından da ehemmiyet kazandırmıştır. Nitekim Erciş, bu vasfını tarihi dönemler içerisinde canlı tutabildiği gibi inceleme dönemimiz olan 19. yüzyılda korumayı başarmıştır. Erciş tarihi devirler içerisinde farklı devletlerin ve toplulukların egemenliği altında kalmış, aynı zamanda jeopolitik-jeostratejik özellikleri hasebiyle her devirde önemini korumayı sürdürmüştür. Erciş kazası, Osmanlı Devleti'nde uzun süre Van'a bağlı bir idari birim olup, 19. yüzyılın ikinci yarısında Van vilayetine bağlı kaza statüsüne getirilerek günümüze kadar idari taksimatta yerini almıştır. Erciş, tarihi dönemler içerisinde siyasi, iktisadi, içtimai, eğitim, sağlık, idari ve demografik yapısı itibari ile modernleşme çabası paralelinde gelişmeye devam etmiştir. Buna mukabil kuraklık, deprem, yükselen göl suları, göçler, salgın hastalıklar, siyasi ve asayiş problemleri şehrin gelişmesini olumsuz yönde etkilemiştir. Zaman içerisinde birçok alanda değişim ve gelişim yaşayan Erciş, 19. yüzyılın sonuna gelindiğinde 19.238 nüfusu ile 122 köy ve 6 nahiyeden müteşekkil idari bir birim haline gelmiştir.

ABSTRACT Erciş is one of the important settlements of the Van Lake Basin and is three thousand years old has a history. Erciş, which has hosted many civilizations throughout the historical process, since it is located on the route of the road, its geopolitical feature from the ancient ages to the present day. Besides, it has become an important settlement in terms of political, economic and social aspects. 11th. Erciş is the first entry point of the Turkish raids that started in Anatolia since the 16th century. Historically important as well. As a matter of fact, Erciş used this characteristic in historical periods. In addition to keeping it alive in the interior, it managed to protect it in the 19th century, which is our examination period. Erciş has been under the domination of different states and communities in historical periods, remained important in every period due to its geopolitical-geostrategic characteristics maintained it's protection. Erciş was an administrative unit attached to Van for a long time in the Ottoman Empire. In the second half of the 19th century, it was brought to the status of a district of the Van province and has reached the present day. Has taken its place in the administrative division. Erciş, in historical periods, political, economic, social, to develop in the effort of modernization in terms of education, health, administrative and demographic structure continued. On the other hand, drought, earthquake, rising lake waters, migrations, epidemics, political and security problems negatively affected the development of the city. In time Erciş, which experienced change and development in many areas, reached 19.238 years by the end of the 19th century. With its population, it has become an administrative unit consisting of 122 villages and 6 subdistricts.