ÖZET Sebepleri tam olarak açıklanamasa da bal arısı koloni kayıplarında artan pestisit kullanımı, hastalık ve zararlıları, küresel iklim değiĢikliği gibi birçok faktörün etkisi araĢtırıcılar tarafından kabul görmektedir. Artan nüfusun da etkili olduğu teknolojiler cep telefonu baz istasyonları ve yüksek gerilim hatları gibi elektromanyetik alan oluĢmasına sebep olan çeĢitli yenilikleri beraberinde getirmiĢtir. Bu yenilikler tamamen doğaya bağımlı bal arılarında gözlenen koloni kayıpları ile elektromanyetik alan arasında iliĢki olup olmadığını tartıĢmaya açmıĢtır. DüĢük frekanslı elektrik kaynaklı elektromanyetik alanların üretici koĢullarında bal arıları üzerindeki etkilerini belirlemeyi amaçlayan çalıĢmada, bakır sarmallar yardımıyla elde edilen 20 μT, 50 μT, 100 μT ve 300 μT etkiler altındaki gruplar yavru üretimi, yavrulu çerçeve sayısı, arılı çerçeve sayısı, uçuĢ etkinliği, uçuĢ yüksekliği, yön bulma, besin kaynağına yönelme ve hafıza bakımından kontrol grubu ile karĢılaĢtırılmıĢtır. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Arıcılık Uygulama ve AraĢtırma Merkezi Müdürlüğü Arıcılık ĠĢletmesinde yürütülen araĢtırmada her grupta 5‟er koloni yer almıĢtır. Negative binomial regresyon kullanılarak verilerin değerlendirilmesi sonucunda yavru üretimi bakımından 20 μT, 50 μT, 100 μT ve 300 μT etki verilen gruplar arasında fark gözlenmezken yavrulu ve arılı çerçeve saysısı ile uçuĢ etkinliği dikkate alındığında manyetik etki arttıkça koloni geliĢim özelliklerinin olumsuz etkilendiği ortaya çıkmıĢtır. Hırçınlık testi ise kontrol grubuna göre 50 μT, 100 μT ve 300 μT gruplarında siyah toplar üzerindeki iğne sayılarının sırasıyla %63.9, %17.1 ve %38.9 artığını göstermiĢtir. Bal arılarının manyetik etki yayan bobinlerden uçuĢ uzaklıkları dikkate alındığında da tarlacı iĢçi arılarda genel anlamda 100 μT grubunda baĢlayan ve 300 μT grubunda üst seviyeye ulaĢan manyetik etkiden uzak uçuĢ yapma eğilimi ortaya çıkmıĢtır. Farklı iĢ paketleri Ģeklinde yürütülen çalıĢma sonucunda yön bulma testlerinden edilen bulgulara göre; kovandan ayrılırken farklı manyetik alana maruz bırakılan arılarda kovana dönüĢ aĢamasında önemli azalmalar olduğu, manyetik etki altındaki besin kaynaklarına yönelimler bakımından iĢçi arıların az etki bulunan besinleri tercih ettiği ve manyetik alana maruz kalmaları sonucu bal arılarının öğrenilmiĢ bir davranıĢ olan dil çıkartma reflekslerinin etki düzeyine bağlı olarak önemli oranda azaldığı belirlenmiĢtir.

ABSTRACT Although the exact causes are not fully explained, researchers accept that several factors, such as increased pesticide use, honeybee diseases and pests, and global climate change, contribute to colony losses. Technologies influenced by the growing population, such as mobile phone base stations and high-voltage power lines, have led to the emergence of electromagnetic fields. These developments have raised discussions about whether there is a relationship between electromagnetic fields and the colony losses observed in honeybees, which are entirely dependent on nature. In this study, which aimed to determine the effects of low-frequency electromagnetic fields generated by electrical sources on honeybees under producer conditions, groups exposed to effects produced with copper coils at levels of 20 μT, 50 μT, 100 μT, and 300 μT were compared with a control group in terms of brood production, the number of frames with brood, the number of frames with bees, flight activity, flight altitude, navigation, orientation to food sources, and memory. The study was conducted at the Beekeeping Business of Van Yüzüncü Yıl University Beekeeping Research and Application Center Directorate, with five colonies in each group. Using negative binomial regression to evaluate the data, no differences were observed in brood production among groups exposed to 20 μT, 50 μT, 100 μT, and 300 μT. However, considering the number of brood and bee-covered frames and flight activity, it was revealed that colony development characteristics were negatively affected as the magnetic effect increased. The aggression test showed that, compared to the control group, the number of stings on black balls increased by 63.9%, 17.1%, and 38.9% in the groups exposed to 50 μT, 100 μT, and 300 μT, respectively. Regarding the flight distance of honeybees from magnetic field-emitting coils, foraging worker bees generally exhibited a tendency to fly farther away from the magnetic influence starting from the 100 μT group, reaching the highest level in the 300 μT group. As part of the study, which was conducted in different work packages, the findings from navigation tests showed a significant decrease in the ability of bees exposed to varying magnetic fields to return to their hive. Worker bees preferred food sources with lower magnetic effects, and exposure to electromagnetic fields significantly reduced the learned behavior of the proboscis extension reflex (PER) depending on the level of exposure.