KURTE Cegerxwîn di çeşna helbestê da yek ji pêşengên edebîyata nûjen a kurdî ye. Wî di serî da bi terzê klasîk helbestên bi kurdî û erebî lê kirine, bes piştre berê xwe daye hizirên ronakger û hunera xwe xistîye faydeyê civakê. Ew di vê heyama nû da ramana “huner ji bo civakê ye” dipejirîne û helbestên li ser kêşeyên bingehîn ên civakê dinivîse. Mînakên ewil ên van helbestên wî yên nûxwaz, di kovara Hawarê da hatine belavkirin. Herçend di salên şairîya xwe da carinan xwe çemandibe ser mijarên şibe dîroka kurdan, zargotina kurdan û rêzimanê jî ew bara pêtir bi helbestên xwe yên nûjen, yanî bi helbestkarîya xwe dihê nasîn. Çunkî di şêst salên şairîya xwe da wî gelek berhemên mezin dane edebîyata kurdî û di warê helbesta nû ya kurdî da heşt dîwanên xwedî cîyekî qewî nivîsandine. Helbestên wî, wek pireke qahîm a navbera helbesta klasîk û ya nûjen dihên qebûlkirin. Cegerxwîn di helbestên xwe da ji temayên takekesî pêtir li ser temayên civakî hûr bûye. Wî bi van temayên xwe, gelemşeyên civakê yên bingehîn anîne zimên û xwestîye pê bihîstîyarîyeke civakî li kesîdeyan peyda bike. Cegerxwîn di helbestên xwe da ramana “huner ji bo civakê ye” dihebîne, ji lew ra ew di edebîyata kurdî da kêşeyên miletê xwe dide nasandin. Bi vê çendê ew dibe yek ji wan helbestkarên ku bi lêgerîna çareyan bo kêşeyên civakê radibin, herweha ji wan helbestkaran e yên ku dixwazin civakê ji kesên “agahdar”, bilind bikin dereceya kesên “hişmend”. Ew di helbestên xwe da bi wêrekî û bi bihîstîyarîyeke sin’etkarane xwe diçemîne ser kêşeyên civakî; çêla mafên mirovan û azadîya civakî dike. Wî hunera xwe bi naverokeke zengîn û hiquqî ya têkildarî meseleyên civakê ra kirîye yek. Û bi vê yekê berî her tiştî wî têgihîştineke nûxwaz û rengekî nûjen daye helbesta kurdî. Helbestên wî yên ku dîwanên wî diînin pê, xwedî xisleteke sîyasî ne. Cegerxwîn bi temayên curbicur balê dibe ser gelek kêşeyên milet, bes gava hemû dîwanên wî pêkve bihên helsengandin dê bihê dîtin ku xaseten temayên “hişyarkirin” û “edaleta civakî” ji yên din him pêtir him jî girîngtir hatine lêkirin. Ev her du tema gazîya bi dengekî zelal a kêşeyên serekî yên sosyo-kulturel in ku tavilê li benda çareserîyê ne. Di teza xwe da me kurteyeke jîyana Seyda daye. Çunkî hunera wî û jîyana wî paralel in. Bi vê, armanc ew e ku hêmanên mihim ên helbesta wî şêwandî destnîşan bikin. Her wisa têkilîya navbera helbesta wî û jîyana wî, heyama ew tê da jîyayî û werzê sîyasî, civakî û çandî yê wan salan eşkere bikin. Dawî me li ronîya van agahîyan, temayên civakî û rexneyên sosyal ên ku derketine pêş aşkera kirine û ev temayên henê bi mînakên jêgirtî yên helbestên wî şîrove kirine.

ÖZET Cegerxwîn, Çağdaş Kürt Edebiyatında şiir alanının önde gelen sanatkârlarından biridir. Başlangıçta klasik tarzda kürtçe ve arapça şiirler yazan Cegerxwîn, daha sonra sanatını toplumun hizmetine sunarak aydınlanmacı fikirlere yönelmiştir. Yeni dönemde toplum için sanat anlayışında karar kılan şair, halkın temel sorunlarını yansıtan kürtçe şiirler kaleme almıştır. Yenilikçi çizgideki şiirlerinin ilk örnekleri Hawar dergisinde yayınlanmıştır. Cegerxwîn, yazarlık hayatında zaman zaman Kürt Tarihi, Kürt Folkloru ve Kürtçe Dilbilgisi gibi farklı konulara eğilmişs de daha çok yazdığı modern şiirleriyle, yani şair kimliğiyle tanınmıştır. Zira yaklaşık altmış yıllık şairlik hayatında kürt edebîyatına büyük eserler kazandırmıştır. Yeni kürt şiiri alanında önemli bir yer edinen sekiz divanı bulunmaktadır. Cegerxwîn’in şiirleri, klasik şiir ile çağdaş şiir arasında önemli bir köprü olarak kabul edilir. Cegerxwîn, şiirlerinde bireysel temalar yerine bütünüyle toplumsal temalara yoğunlaşmıştır. Ele aldığı temalar bakımından toplumun temel problemlerini dillendirerek bireylere toplumsal duyarlılık kazandırmayı hedeflemiştir. Şiirlerinde “toplum için sanat” anlayışını benimseyen Cegerxwîn, kürt edebiyatında ait olduğu halkın sorunlarını tanıtma; toplumu kendini tanıma ve sorunlarına çözüm bulma noktasında bilgiden bilinç seviyesine yükseltme mücadelesini vermiş müstesna şairlerden biridir. Şiirlerinde toplumsal meselelere şair duyarlılığıyla ve cesurca eğilmiş; temel insan haklarını ve toplumsal özgürlüğü anlatmıştır. Sanatını topluma dair zengin hukukî bir içerikle buluşturan şair, kürt şiirine her şeyden önce yenilikçi bir anlayış ve çağdaş bir renk katmıştır. Onun şiirlerini oluşturan divanları, yüksek seviyede politik bir karakter taşır. İşlediği farklı temalarla birlikte öncelikle halkın pek çok sorununa dikkatleri çeken Cegerxwîn, divanları bütünlüklü olarak ele alındığında bilhassa “bilinçlendirme” ve “toplumsal adalet” gibi temaları diğer konulara göre daha fazla ve ehemmiyetle işlediği anlaşılmaktadır. Söz konusu temalar, toplumun birinci derecede çözüm bekleyen sosyo-kültürel problemlerinin açık sesle terennümüdür. Çalışmamızda önce Cegerxwîn’in şiir sanatından bağımsız olmayan hayat hikâyesinin kısa bir özetini sunduk. Amaç, şairin sanatını etkileyen kendi yaşamından etkin faktörleri, önemli izleri tespit etmektir. Burada Cegerxwîn’in hayatı, yaşadığı dönem ve bu dönemin siyasi, sosyal ve kültürel iklimi ile şiiri arasındaki ilişkiyi belirlemeye çalıştık. Bundan sonra söz konusu bilgiler ışığında şairin şiirinde öne çıkan toplumsal temalar ve sosyal eleştiriler açığa çıkarılmış; bunlar, ilgili seçkin şiir örnekleri üzerinden yorumlanmaya gayret gösterilmiştir.

ABSTRACT Cegerxwîn is one of the pioneers of the poetry field in Contemporary Kurdish Literature. Cegerxwîn, who initially wrote poems in Kurdish and Arabic, turned his steps towards enlightening ideas and put his art at the service of the society. In the new period the poet, who decided on the thought of “art for society’s sake”, wrote poems in Kurdish which reflect the basic problems of the people. The first examples of his poems been in reformist line were published in Hawar magazine. Although in his sixty years of writing career he occasionally dealt with different subjects such as Kurdish History, Kurdish Folklore and Kurdish Grammar, he is known mostly for his modern poems, that is, his poetry. For in his nearly sixty years of poetry, he brought great works to Kurdish Literature. He has eight divans that occupy an important place in the field of New Kurdish Poetry. His poems are regarded as an important bridge between classical poetry and contemporary poetry. Cegerxwîn focused entirely on social themes rather than individual themes in his poems. In terms of the themes he deals with, he aims to give social sensitivity to individuals by articulating the basic problems of society. Cegerxwîn, who adopts the thought of “art for society’s sake”, in Kurdish Literature introduced the problems of the people he belongs to. He is one of the exceptional poets who struggled to raised the society from “informed” one to the level of consciousness in terms of self-recognition and finding solutions to its problems. In his poems, he leaned towards social issues with a poet’s sensitivity and courage and he voiced basic human rights and social freedom. Combining his art with a rich legal content on society, the poet first of all added a reformist understanding and a contemporary color to Kurdish poetry. His divans, which make up his poems, have a high level of political character. Cegerxwîn, who draws attention to many problems of the people with different themes he has worked on, when his divans are considered in a holistic manner, it is understood that he deals with themes such as “education” and “social justice” more than the other subjects. The aforementioned themes are openly screaming the socio-cultural problems of the society which need to be solved at first degree. In our study, we first presented a brief summary of Cegerxwîn’s life story, which is parallel to his art of poetry. The aim is to determine the influential factors and important traces of the poet’s own life that affect his art. Here we tried to determine the relationship between Cegerxwîn’s life, the period he lived, the political, social and cultural climate of this period and his poetry. In the end, in the light of the aforementioned information, social themes and social criticisms that stand out in the poet’s poetry were revealed; efforts have been made to interpret these through the relevant outstanding examples of poetry.