ÖZET Savaşların tarih boyunca toplumlar üzerinde siyasal, sosyal ve psikolojik etkileri olmuştur. Ayrıca ülke ekonomisinde derin izler bırakarak ülkelerin ve insanların sosyal ve ekonomik yapılarında köklü değişimlere neden olur. Savaşın insan yaşamına ve çevreye telafisi mümkün olmayan zararları olduğu için yıpratıcı ve yok edici etkisi büyüktür. Genellikle siyasi, sosyal, dini, ekonomik ve milli amaçlar doğrultusunda psikolojik, biyolojik ve ekolojik yıkımlar olarak karşımıza çıkmıştır. Belirtmek gerekir ki savaşlar ne maksatla başlarsa başlasın ve netice olarak hangi türde yıkımlar ortaya çıkarırsa çıkarsın devletlerin ekonomik sistemleri ve bireysel olarak insanların ekonomik yaşamları iki şekilde her zaman büyük yıkıma uğramıştır. Birincisi; büyük emeklerle kurulan ve asayiş halinden kuvvetli destek alan ticari hayattır. Ticari hayat, savaş süresince ve savaştan sonra hatırı sayılır bir zaman diliminde zayıflamaya başlar. İkinci olarak da devletlerin ve bireysel olarak insanların savaş müddetince önceden elde etmiş olduğu ekonomik kazanımlarını ve hayatlarını koruma mecburiyeti sebebi ile silahlanma ve savaşma sırasında tamamen sarf etmek mecburiyetinde kalmalarıdır. Hatta bu süreçte ekonomik kazanımları sarf etmek bir yana savaşlar geride telafisi uzun yıllar alacak borç yükleri bırakmıştır. Bu süreçte ülkeler; savaşların büyük ekonomik yükleri ile mücadele ederken halkların temel gereksinimlerini minimize etmek zorunda kalmıştır. Ülkeler, bazen tamamen zaruri ihtiyaçlara imkân bırakmayacak derecede ekonomik kural ve politikalar içeren uygulamalara gitmek mecburiyetinde kalmıştır. Üstelik ülkelerin savaşlar sebebi ile ekonomik yıkımlara uğraması savaşa giren / savaşa taraf ülke olması şartına da bağlı değildir. Büyük ölçekli bir fiziki savaşa doğrudan katılmasa bile bir ülke, iki şekilde söz konusu savaştan ekonomik olarak olumsuz yönde etkilenmiştir. Birinci olarak bir ülke savaşa müdahil olmazsa dahi savaşın kendi kazanımlarını tehdit etme ve ülke topraklarına bir şekilde sıçraması riskleri karşısında silahlanmaya masraf yapmasıdır. Ülke ekonomisine üretimin ve ziraatın çeşitli alanlarında ciddi katkı sağlayan, sayıları milyonları bulan genç ve üretici nüfusunu silah altına almak mecburiyetinde kalmasıdır. İkinci olarak da özellikle 18. yüzyılın başından itibaren ülkeler ticari ve ekonomik istikrarını ve sürekliliğini korumak için ihtiyaç duydukları madde ve ürünleri birbirinden ithalat-ihracat zincirleri ile temin etmiştir. Bu bağlamda savaşa taraf olmayan ülkeler, üretimin büyük bir kısmını savaşa taraf bir ülkeden tedarik ediyordu. Ülkeler, savaş durumunda tedarik imkânının ortadan kalkması ile büyük ekonomik yıkımlara maruz kalma riski ile karşı karşıya kalmışlardır. Tezde İkinci Dünya Savaşı sürecinde Türkiye'deki ekonomik dar boğazın Cumhuriyet gazetesine yansıması incelendi. Birinci bölümde, İkinci Dünya Savaşı öncesi Türkiye'ye tevarüs edilen iktisadi yapı incelenmiştir. Osmanlı'nın son yüzyılındaki ekonomik parametrelerinin cumhuriyetin ilk yıllarına etkisi dikkate alınarak Türkiye'nin iktisadiyi millileştirmek için politik reformlarının öncelikle liberal ekonomiye kapı araladığını daha sonrasında dâhili ve harici süreçlerin devletçiliğe geçişi teşvik ettiğini göstermektedir. Bu bağlamda 1923-1939 döneminin genel bir değerlendirilmesi yapılmıştır. İkinci bölümde, İkinci Dünya Savaşı yıllarında savaşa katılmayan ancak savaşın etkilerini yaşayan halkın ekonomik ve sosyal alanda hangi sorunlarla karşı karşıya kaldığı ile birbirini etkileyen politikaların savaş sürecinde ülkeye yıllarca silinmeyecek derin tesirleri incelenmiştir. Türkiye savaşa müdahil olmadığı halde jeopolitik konumundan ve stratejik yapısından dolayı önemli ölçüde bu savaştan etkilenmiştir. İsmet İnönü, " savaş dışı kalma" politikasını uygularken fiziki anlamda başarılı olmuştur. Özellikle iktisadi gelişme sürecinin durması ve ülkenin idari yapısının zayıf olması savaş dışı kalma stratejinin yetersizliğini ortaya çıkarmıştır. Türkiye savaşa fiilen katılmasa da dünya savaşının toplumsal, siyasal ve ekonomik etkilerinin derin izlerini yıllarca hissetmiştir. Bu bölümde savaşa müdahil edilmeye çalışılan Türkiye, savaş dışı kalma politikasında yürüttüğü çabada başarılı olmuştur. Ancak savaşın soğuk yüzü, üretim ve tüketim ilişkilerinde endişeleri artırdığından dolayı istifleme olaylarının artması ekonomik yapıyı etkilemiştir. Savaşın ortaya çıkmasıyla birlikte savaş ekonomisinin uygulanması, ekonomik yapının yeniden iyileştirilmesi için uygulanmaya çalışılan politikalar, yükselen fiyatların kontrol altına alınma çabaları, savaşın başlamasıyla birlikte hemen hemen her gün basının köşe yazılarına konu olan ihtikar, spekülasyon, vurgunculuk, iddihar, stokçuluk vs. karşı devletin aldığı müdahaleler ile savaş döneminde kontrol edilmeye çalışılan uygulamalar ve etkileri ele alınmıştır. Tezin ileri safahatında ilgili başlıklar altında detaylı olarak irdelenmiştir. Üçüncü bölümde, Cumhuriyet gazetesi örneği ile İkinci Dünya Savaşı sürecinde Türkiye'deki ekonomik dar boğaza sebep hayat pahalılığı ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. Bu bağlamda Türkiye'deki emtia, barınma, gıda, sanayi, ticaret, ve tarımdaki fiyat değişikliklerin sebepleri araştırılmıştır. Yaşamın idamesinde zorunlu olan mezkûr ihtiyaçların tedarikinde yaşanan sıkıntılar savaş koşulları altında üretim ve tüketim ilişkilerinden mi yoksa kötü niyetli arayışların bir sonucunda mı ortaya çıkmıştır. Bu tür gelişmeler karşısında dönem hükümetlerin ne tür çözüm ürettikleri gibi sorulara cevap aranmıştır. Süreci daha anlaşılır kılmak için fiyat değişikliklerinden/tedarik zincirinden kaynaklı sorunlara kadarki problemler dönem hükümetlerinin politik programları dikkate alınarak tasnif yöntemiyle incelenmiştir.

ABSTRACT Wars have had political, social and psychological effects on societies throughout history. İt also leaves deep traces in the country's economy and causes radical changes in the social and economic structures of countries and people. Since war has irreparable damage to human life and the environment, it has a wearing and destructive affect. İt has generally appeared as psychological, biological and ecological destructions in line with political, social, religious, economic and national purposes. İt should be noted that no matter what purpose the wars begin and what kinds of destructions they cause as a result, the economic systems of the states and the economic lives of individual people have always suffered great destruction in two ways. The first; it is a commercial life that was established with great efforts and received strong support from received strong support from the state of public order. Commercial life begins to weaken during the war and for a considerable time after the war. Secondly, it is the pre-acquisition of states and individual people during the war due to the obligation to protect their economic gains and their lives, they have to spend it completely during armament and fighting. Even in this process, aside from spending economic gains, the wars left behind debt burdens that would take many years to recoup. Countries sometimes had to g oto practices that included economic rules and policies to a degree that did not allow for absolutely essential needs. Moreover, the economic destruction of countries due to wars does not being a party to the war. Even if it does not directly participate in a large-scale physical war, a country has been negatively affected economically by the war in two ways. First, even if a country does not participate in the war, the war threatens its own gains and it is the expense of armament in the face of the risks of spreading to the territory of the country in some way. Making a significant contribution to the country's economy in various fields of production and agriculture, the reason is that it has to recruit the young and productive population of million of millions of people. Secondly, especially since the beginning of the 18th century, countries need the materials and supplies they need to maintain their commercial and economic stability and continuity the products were procured from each other through import and export chains. İn this context, the countries that were not party to the war were procuring most of the production from a party to the war. Countries have faced the risk of being exposed to great economic destruction due to the disappearance of supply opportunities in case of war. İn the thesis, the reflection of the economic bottleneck in Turkey on the Cumhuriyet newspaper during the Second World War was examined. İn the first part, the economic structure inherited from Turkey before the Second World War was examined. Considering the effect of the economic parameters of the last century of the Ottoman Empire on the first years of the republic it shows that Turkey's political reforms to nationalize the economy first opened the door to liberal economy and then internal and external processes encouraged the transition to statism. İn this context, a general evaluation of the 1923- 1939 period has been made. İn the second part, it is aimed to examine the economic and social problems faced by the people who did not participate in the war during the Second World War, but who experienced the effects of the war the deep effects of policies that affect each other on the country during the war, which will not be erased for years, are examined. İsmet İnönü was physically successful in implementing the policy of "staying out of the war". İn particular, the cessation of the economic development process and the weak administrative structure of the country revealed the inadequacy of the strategy of staying out of war. Although Turkey did not actually particiopate in the war, it felt the deep traces of the social, political and aconomic effects of the world war for years. Turkey, which is tried to be involved in the war in this section, has been successful in its efforts tos tay out of the war. However, since the cold face of the war increased the concerns in the relations of production and consumption, the increase in hoarding events affected the economic structure. With the emergence of war, the policies that are tried to be implemented fort the implementation of the war economy and the improvement of the economic structure, the efforts to control the rising prices, with the beginning of the war, are the subject of the pres columns almost every day profiteering, speculation, profiteering, hoarding, etc. against the interventions taken by the state and the practices that were tried to be controlled during the war and their effects were discussed. İn the advanced stage of the thesis, it has been examined in detail under the relevant headings. İn the third part, the cost of living, which caused the economic bottleneck in Turkey during the Second World War, as an example of the Cumhuriyet newspaper, was examined in detail. İn this context, the reasons for price changes in commodities, housing, food, industry, trade and agriculture in Turkey were investigated. Did the problems experienced in the supply of the aforementioned needs, which are necessary fort he maintenance of life, arise from the relations of production and consumption under war conditions or as a result of malicious searches. İn order to maket he process more understandable, the problems ranging from price changes to problems arising from the supply shain have been examined by the classification method, taking into account the political programs of the governments of the period.