Folklor (edebiyata devkî) beşeka giring ya çanda gelan e. Eger meriv ser naveroka foklora kurdî bisekine gelek babet û mijarên curbicur yên folklorî berçavên me dikevin. Ev babet û mijar cihê şanazî û vekolîn û şirowekirina akademî ne. Jiber vê pêdiviye, sedan û hezaran vekolînêr zanistî liser xebat kirine ku gencîna kelepura gelê me tijîtir bibe. Beşeka mezin ya foklora kurdî jî ya herêma Serhedê ye. Îro ev çand û kelepur kurdî hinek babetanda xwe diparêze hinek babetanda winda bûye hinek babetandan jî xwe tarzekî nûjen kiriye. Me hewlda kû li ser urf û ‘edetên kurda bi taybeti yên herêma Serhedê da bajara Agriye û derdorên wê bixebitin. Li Agirî û li derdorê wê adet û kevneşopên me, yên kû hatine windakirin anjî kû hatine jibîrkirin kîjanin û faktorên kû domandina wan kevneşopan bandor dikin çine, emê bi wan bi mînakên kevneşopên foklorîk ve raxin ber çawa. Ji boy kû hin kevneşopên çanda Kurdan bigihînin neslên ciwan û akademiya rojanê. Me qirarê xwe digel mamostên rê nîşander li ser vê mijarê da. Bi nivîs û wêneya ve ji ber bondora faktorên jev cûdatir, kevneşopên me yên kû êdî zêdenayên xuya kîjanin, emê xebata xwe li ser vê mijarê biqedînin. Di edebiyata Kurdî ya Gelêrî da, beşek ji folklorê urf û ‘edetên gel in. Dema ku meriv bixwaze fikir û ramanên xwe sedî sed bigihîne neslekî an jî miletekî din, gelek caran hewcehiyê bi urf û ‘edetên dibînin. Armanca yekemîn ew e, ku ev xebat bibe mînak û gelek kes hêjayiyên folklorîk dema ku berhev bikin û biweşînin da ku berhevkarên ku bixwazin kitêb û ferhenga urf û ‘edetên çap bikin, ji van berhevkirinan wek çavkanî sûdê jê werbigirin. Mabesta duyemîn ew e, ku bal kişandina ser curbicur peyvên ku nav hevokan da derbas dibin. Û bêjin, destpêk û kurahiya ziman û wêjeya Kurdî diherike hezaran sal a. Gelek kes pir cihan di’a, nifir, biwêj, gotinê berê, dijûn, çîrok, şîret, çîrok, destan, stran, zûgotinok,serborî, tiştonek û metelok hwd. berhev dikin. Ji ber vê cûdahiya di navbera herêman da, di berhemên folklorîk da jî xwe nîşan dike. Ger orjînalîteya wan xera bibe, pispor dê çawa bikaribin, cûdahiyên di navbera herêman da fêrbin. Bal hat kişandina ser derxistina meydanê ya yekîtî û dewlemendiya zimanê Kurdî. Piştî çend xalên destpêkê vê xebatê da urf û ‘edetên ji gelek kesan rûbirû hat pirsîne. Yên ku di hiş da bûn û yên ku kovar û kitêban da hatine çapkirin û hinek jî yên ser malperan hatine weşandin, xebatê da kombûn. Di vê xebatê da, me bi tenê urf û ‘edetên li gor yên winda bûyî û yên nûjen bûyî nivîsîn, wate û şiroveya wan ya berfireh nenivîsîn. Ew mijara xebateke û lêkolîneka din e. Dawîyê da ev xebata li gorî rê, rêbaz û reçikên zanistî amade bûye edîb, şaîr, zimanzan, rewşenbîr, lêkolîner, hunermend û hemû kesên ku bi ziman, wêje, çand, dîrok, pezişk û civaknasiya kurdan ra têkildar in ra bi dilşadî û bextewarî pêşkeş dibe wek çavkaniyekê akademik a bingehin. Peyvên Sereke: Urf,’Edet, Folklor, Edebiyata Gelêrî, Herêma Agiriyê.

Kürt Halk Edebiyatındaki folklorik türlerdan biride örf ve adetler konusudur. İnsan bazen geçmişine ulaştırmak istediği vakit bu örf ve adetlere ihtiyaç duyar. Bu durumda ancak örf ve adetlerkişiyi geçmişene götûrûr ve kendisini tanımak için akıl ve gönlûnden geçeni tam olarak anlatır ve kişiyi bilgilendirir. Kimi zaman örf ve adetler tanınmazsa kişi kendisini ve kökûnûtam bilemez ve yeniliklere açık olamaz. İlimiz Ağrı ve çevresindeki yerlerde zaman içinde kaybolan veya unutulan geleneklerimizin neler olduğunu ve bu geleneklerimizin yaşatılmasını engelleyen faktörlerin neler olduğu ile ilgili bir tez çalışması yapılması ve bunu bazı folklorik geleneklerle örneklendirilmesi gereklidir. Kürt kültüründen seçilmiş çeşitli geleneklerin gelecek kuşaklara aktarılması için bu kûçûk çalışma araştırılmaya karar verildi. Çalışmada çeşitli faktörlerin etkisiyle artık pek görülmeyen gelenekler görsellerle de desteklenerek çeşitli örneklerin sunulması planlanmaktadır. Bu çalışmayı hazırlama maksatlarından biri şudur ki halk edebiyatında akademik olarak, folklorik eserler hazırlayan ve özellikle de örf ve adetler alanında sinema, tiyatro, film, makale, sözlük, dergi ve kitap çalışması yapanlar, çalışma ve eserlerinde bir kaynak olarak istifade etsinler. İkinci amac halk arasında unutulan birçok örf ve adet içinde geçen birçok eski ve anlamlı uygulama göz önûne getirildi. Kürt dili ve edebiyatının derinliği ve mazisi yüz yıllara kadar akıp gittiği görüldü. Bir diğer amac ise araştırmacı ve yazarlar değişik Kürt bölgelerinde atasözû, bilmece, bulmaca, deyim, şarkı, hikâye ile beraber dua, beddua ve kûfûr sözlerini topluyor ve örf adetler üzerinde çalışma yapıyorlar. Böylece coğrafi bölgeler arası zengin dil ve kültür farklıkları ortaya çıkmış oluyor. Bu çalışma ile Ağrı yöresindeki örf ve adetlerin zenginliği ve bölgeler arası farklıkların tanımasının yanında kültür birliğinin oluşması ve varlığınında akademik olduğu uzmanların dikkatine sunuldu. Birkaç başlangıç noktasından sonra bu çalışma çoğunlukla insanlarla yüz yüze görüşülerek ancak bir kısmıda makale, dergi ve kitaplarda yazılanlarla birlikte çeşitli youtube, faceebook ve internet sayfalarından istifade edilerek yazıldı. Her ne kadar çalıştığımız bölge “Ağrı ve çevresi” olsa da; bu durum çalışmamızın sadece bu bölgede tamamlandığı anlamına gelmemektdir. Çalışma Ağrı ili ve Serhad bölgesinin diğer illeri örf adetleri ile bunlara benzerlik gösteren bütün Kürt örf ve adetleri dikkate alınarak yazıldı. Çalışma unutulanlar ve değişime uğrayan gelenekler olarak tasnif edildi. Bu çalışma sonuçta Kürt dili, edebiyatı, tarihi, kültürü, sanat, tip ve sosyolojisi ile ilgili akademik çalışan bütün araştırmacı, dilbilimci, edebiyatçı, şair, sosyolog ve sanatçılara temel bir kaynak gibi takdim edildi. Anahtar Kelimeler:Örf,Adet, Folklor, Halk Edebiyatı, Ağrı bölgesi.

One of the folkloric sections in Kurdish folk literature are prays and curses. Sometimes, when people want to convey their wishes and aims to someone fully they need them. In such cases, only prays and curses explain fully what goes through in the person’s heart. In these situations, if prays and curses are not done, the purpose is incomplete. One of our aims to prepare this study is that people preparing precious works in folk literature and especially those preparing books and dictionaries in the field of words of prays and hate benefit from their works as a source. Our second goal is that by considering some radical and old Word in the sentences of prays and hate used among people, we can say that the roats and depths of Kurdısh language and literature date back to countries. Our another goal is that researches collect prays hate phrases, idioms, proverbs, swearword, riddles, puzzles in different regions. So this leads to language and cultural differences among geographical regions. With this study, the experts recognizing the differences and the unith and richness or Kurdısh language are taken to attention. After several points of debut much of the endeavor we wrote down prays and hate phrases lay interweaving with people face to face on the other hand the rest of this endevour we utilite it from the boks, magazines and web sites. No matter where the place we live in is “Serhad” it doesn’t mean that it was completed only here. Our endevour was gathered and written down from the regions of Serhad, Amed, Hakkâri, Botan, Behdinan, Soran, Şehrezor, Mahabad, Dersim, Kafkasya and Rojava. This study was assorted in respect of issues and regions, but not by alphabetical order. Nevertheless purview and comments were left for another study. Ultimately we present this study to all academical researchers work as linguists, litterateurs, poets and artists as a basic resource to who Works on Kurdısh language, literature, culture, history and sociology. Key Words:Pray, Hate (Curse), Folklor,Classical Kurdish Literatuare,Ağrızon.