ÖZET Arap edebiyatında âyet ve hadislerin parça parça veya bütün olarak metne ve konuşmaya yerleştirilme sanatı olarak bilinen iktibâs büyük bir önemi haizdir. Pratik bir olgu olarak Hz. Peygamber ile başlayan iktibâs, tarihsel süreç içerisinde terimsel ifadesini Fahruddîn er-Râzî’de bulmuştur. Her ne kadar farklı disiplinlerin terminolojilerinden yapılan alıntılamalar da bu kavram altına dahil edilmek istenmişse de bu durum belâgatçılar tarafından kabul görmemiştir. Edebî eserlerde özellikle hitâbet ve kitâbet alanında varlığını hissettiren, aynı zamanda birçok disipline konu olan bu sanat; ilk başlarda sadece Kur’ân, daha sonra ise Kur’ân ve hadis merkezli bir alıntı tekniğine bürünmüştür. Pek çok alana hitap eden iktibâs sanatı insanların kendilerini haklı göstermek, görüş ve düşüncelerini desteklemek amacıyla ilahî kelâmı referans göstermede bir araç olmuştur. Özellikle hacimli kitapların ifade edemediği, kelime ve cümlelerin yetersiz kaldığı anlam ve düşünceleri aktarmada tek bir âyet yeterli olmuştur. Bu nedenle bütün dönemlerde şâir ve edipler, metinlerinde farklı amaçlarla sık sık âyet ve hadislere referansta bulunup ifadelerini onlarla aydınlatma yoluna gitmişlerdir. Bu durum aynı zamanda onların dinî metinlerle olan ilişki boyutunu ortaya koymada, Kur’ân ve hadisin düşünce ve üslûplarındaki etkisini yansıtmada, iktibâsın Arap edebiyatında sahip olduğu fonksiyonu göstermektedir. Bu önemden dolayı iktibâs konusu farklı açılardan ele alınarak titizlikle incelenmiştir. Kur’ân-ı Kerîm ile hadîs-i şeriflerin Arap edebiyatındaki etkisi ve varlığının birçok biçimde tezahür ettiği bilinmektedir. Söz konusu bu etki Arap belâgatı ve edebî tenkit sahasında daha çok iktibâs, istişhâd ve telmîh gibi bazı terimler ile ifade edilmektedir. Bu terimler modern dönem Arap edebiyatı ve edebî tenkit kaynaklarında tenâs/metinlerarasılık kapsamında ele alınırken klasik dönemde çoğunlukla edebî çalıntılar bağlamında değerlendirilmektedir. Bu bakımdan klasik anlamda iktibâs sanatı edebî çalıntılar ile ilişkilendirilerek dar bir çerçevede ele alınmıştır. İktibâs sanatının kavramsal çerçevesinin ana hatlarıyla çizildiği bu tezde muhtelif dönemlere ait örnekler üzerinden Kur’ân ve hadisin Arap edebiyatındaki varlığı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler : İktibâs, Âyet, Hadis, Şiir, Nesir, İstişhâd, Şâir, Kâtip.

ABSTRACT The citation, which is known as the inclusion art of verses and hadiths in pieces or as a whole into text and speech in the Arabic literature, possesses a great importance. As a practical fact, the citation which has started with the Hazrat Prophet has found its terminological expression within the historical process in Fahruddîn er-Râzî. Although the quotations made from different discipline terminologies had been also intended to be inserted in this concept, this situation has not been recognized by the eloquent. This art which makes its presence felt in the literary works, particularly in the field of rhetoric and inscription as well as constructing the subject of many disciplines initially has wrapped itself up into a Qur'an – and then the hadiths – centered quotation technique. The art of citation addressing too many fields has been a tool in referring the divine speeches in order to propound the rightfulness of people and to back up their views and thoughts. Even a single verse has been sufficient to convey the meanings and thoughts of the words and sentences which were failed to be expressed by particularly the voluminous books. For this reason, the poets and authors in all ages have frequently gone for making reference to the verses and hadiths to enlighten different purposes in their texts and expressions. Moreover, his situation does not only put forth the dimension of their relationship with the religious texts but also exhibits the function of citation which possesses in reflecting the effect of Qur’an and hadiths on their thoughts and wordings in the Arabic literature. Due to this significance, the issue of citation has been meticulously studied from different aspects. It is known that the influence and existence of the Quran and hadiths have appeared in the Arabic literature in a great deal of way. This influence in question is expressed in the field of Arabic rhetoric and literary criticism, mostly in terms such as citation, justification and reminding. While these terms are handled within the context of interpretation / intertextuality in the modern Arabic literature and literary criticism field, they are mostly evaluated in the context of literary plagiarism in the classical period. In this respect, the art of citation in the classical sense has been handled in a narrow framework by associating it with the literary plagiarisms. In this thesis where the conceptual framework of the citation art was tried to be outlined, the existence of the Quran and hadiths in Arabic literature has been tried to be revealed. Key Words : İktibâs, Verse, Hadith, Poem, Prose, Justification, Poet, Clerk.